ZoHo: verbinden van wonen en werken in het Zomerhofkwartier

Ik ben ZoHo. Connecting the Zomerhofkwartier. 

Op 26 juni werd de festiviteit 'Ik ben ZoHo' in het Zomerhofkwartier, de bedrijvenwijk in de Agniesebuurt, gehouden. Om ZoHo - en die dag speciaal 'Het Gele Gebouw' - te verbinden met de woonwijk.


Voor veel ondernemers is het Zomerhofkwartier bekende omgeving, voor veel Rotterdammers en bewoners van de omliggende wijken niet. Althans, ze kennen het als bedrijventerrein waar ze langs lopen of rijden, maar er niet lang(er) blijven. Voor de ondernemers, woningcorporatie Havensteder, de gemeente en allerlei organisaties reden om dat te veranderen. ZoHo (een knipoog naar SoHo, een trendy wijk in New York) wil verbinding met de bewoners.


Er werd veel reclame gemaakt. Daniëlle Rüngs van woningcorporatie Havensteder zorgt voor verspreiding van de InTo ZoHo-krant. Havensteder is eigenaar van een groot aantal bedrijfspanden in het Zomerhofkwartier en van het merendeel van de huurwoningen in de Agniesebuurt en omgeving.


De muur bleef zich hardnekkig tegen reclame verzetten.

Uit de InTo ZoHo krant: ZoHo is het Rotterdamse maakkwartier: een woon- en werkplek aan de rand van het centrum, op 5 minuten lopen van het Centraal Station, voor en door makers in design, kunst, cultuur, film, muziek, media, tech, food, architectuur en urban planning. Allen voorlopers in hun vakgebied, die hun vakmanschap willen inzetten omzichzelf, ZoHo en de stad op een vernieuwende wijze te versterken.


Het verbinden van de woonwijk aan ZoHo is een idee van een aantal studenten van de IHS, een opleiding van de Erasmus Universiteit (Institute for Housing and Urban Development Studies). Zij constateerden dat er een barrière is tussen het Zomerhofkwartier als bedrijvenwijk en de achterliggende woonwijk van de Agniesebuurt. Het zijn twee aparte entiteiten; er is een gebrek aan gemeenschapsgevoel. 'Ik ben ZoHo' moet dat gaan veranderen.

Hoe willen ze dat contact gaan leggen? Onder andere door bewoners te laten zien en lezen wat voor ondernemers er zoal in ZoHo zitten. Zoals via Facebook.
Ook een manier is ZoHo te vergroenen en het tot een plaats te maken, waar mensen graag wandelen, van het groen genieten, gaan zitten en een praatje maken. En door het vergroenen kun je misschien meteen iets doen aan klimaatproblemen.


Vorig jaar startten De Urbanisten (de ontwerpers van het Waterplein) samen met partijen uit ZoHo om ideeën te bedenken om met minimale middelen problemen die door klimaatverandering ontstaan op te vangen. Met ondersteuning van het 'programmabureau duurzaam' van de gemeente en de voormalige deelgemeente hebben zij diverse projectvoorstellen gedaan, waaronder het vergroenen van de stenige delen van het gebied.

Landschapsarchitect Eduardo (foto boven) heeft de zogenaamde regentuin ontworpen en legt die in samenwerking met architecte Jin (foto onder) aan.


Hoewel de voorstellen voor de regentuin nog niet volledig uitgewerkt en financieel rond waren, zijn De Urbanisten met allerlei hulp op 26 juni gestart met de aanleg van de regentuin.

Met hulp van vrijwilligers, zoals de dame boven en heer onder, van de Nico Adriaans Stichting (NAS). NAS, gehuisvest in het Zomerhofkwartier, wil meer met en voor de wijk gaan doen. Die belofte wordt zo opnieuw ingelost.

De stenige overkant van de straat. Vergelijk met de foto onder en zie wat een beetje groen kan doen!

Via de regenpijp loopt straks water van het dak van de Hofbogen door het gootje langs de tuin. Doordat de grond tussen de stenen nat wordt, neemt de omliggende grond ook vocht op, zodat de planten daarvan profiteren. Meteen een kleinschalige oplossing voor wateropvang in de stad, naast het substantiële Waterplein.

Directeur van De Urbanisten, Dirk van Peijpe, in actie. Dirk: De regentuin is onderdeel van Depaving ZoHo: een voorbeeld van klimaatbestendige inrichting van de stad, een vorm van slow urbanisation. Hieraan hebben de gemeente, Stipo, Havensteder en de buurt meegewerkt. De Urbanisten voeren de regie. 

Of het opgenomen regenwater in de goot genoeg is voor de planten op warme zomerdagen onder de grote, waterslurpende platanen, betwijfelen we wel een beetje. Maar het is de bedoeling de tuin verder uit te breiden. Dus misschien dat er nog andere 'beregeningsideeën' ontstaan (een goot meer parallel aan de Hofbogen laten meanderen?). De plastic bocht verdient overigens niet de schoonheidsprijs; het is wel een monument ja!


We waren te ongeduldig en misschien voorbarig, want zo moet de regentuin er uiteindelijk uit gaan zien. Ze hebben dus vast wel nagedacht over meer water voor de planten.


Alexandra Tsatsou (foto onder; uit Griekenland), Barbara Zamora Auza (uit Bolivia) en op de foto boven Carlo Capra (uit Italië) doen op het IHS een éénjarige masteropleiding. Alleen al gezien hun herkomst een internationale opleiding.

Alexandra (uit goed Engels vertaald; haar Nederlands was erg beperkt, ons Grieks non-existent): Als symbool van de verbinding tussen de woonwijk en het Zomerhofkwartier hebben we voor de officiële start een huiskamer ingericht.

Wij misten nog iets in de huiskamer. Wat dat dan was? Een tv natuurlijk, een lekkere grote. Dat leek haar maar lelijk.

Barbara vertelt over verbindingen leggen.

Door de aanleg van de regentuin en andere activiteiten moet meer wisselwerking met bewoners ontstaan. Dat gebeurde vandaag al spontaan.

Paul Elleswijk, programma-manager bij Havensteder kwam even poolshoogte nemen. Kan hij vanavond in zijn speech refereren aan de mooie regentuin.

Het nieuwe groen sprak Fred, een langswandelende bewoner, aan. Hij vroeg zich af waar het initiatief vandaan kwam en van het een kwam het ander: hij meldde zich aan als vrijwilliger om de tuin te onderhouden.


Tegenover de regentuin ligt Het Gele Gebouw. Voorheen het onderkomen van de psychiatrische reclassering, nu één van de ZoHo bedrijfsverzamelgebouwen. De eerste tijd stonden er nog wel eens klanten van de reclassering die letterlijk de weg kwijt waren.


Nou ja, geel? In de InTo ZoHo krant staat het op een pagina met markante gebouwen. Maar aan de buitenkant is het vooral een anoniem gebouw.


Precies een jaar geleden werd in dit gebouw de Open ZoHo dag gehouden. Als ontmoetingsdag voor potentiële huurders. Op dit bord kon je zien waar je wat kon huren.


Alleen werd je wel geballoteerd! Waarom wil je hier zitten, wat kom je hier doen? Lees hier meer over de achtergrond van Het Gele Gebouw.

Het Gele Gebouw bleek zeer in trek: het merendeel van de ruimtes is verhuurd en dat is bijzonder, gezien de huidige 15% leegstand van kantoren in Nederland.


Naast Het Gele Gebouw zijn er nog meer bedrijfsverzamelgebouwen, zoals Katshoek. Om 12 uur was er op het parkeerdak van Katshoek een lunch voor ondernemers, bewoners en organisaties.

Met lekker eten, drank en heerlijk weer. Uitnodigender kon het niet zijn. De opkomst was overtuigend.

We zien Nils Berndsen (foto midden) minder regelmatig in Noord, nu hij van portefeuillehouder van de deelgemeente gemeenteraadslid is geworden. Maar als woordvoerder buitenruimte, wonen, bouwen en duurzaamheid wilde hij absoluut aanwezig zijn. Rechts partijgenoot en gebiedscommissielid Leonie van Staveren.

Jeroen Laven, partner en senior adviseur van Stipo aan het woord. Van hun website: Stipo is een interdisciplinair team, actief in ontwikkeling van steden, wijken en regio’s. We zijn opgericht uit passie voor sterke steden en sterke samenlevingen. Onze leidraad is het benaderen van de stad als geheel en het verbinden van ruimtelijke, sociale, en economische en culturele strategie. Niet zo vreemd dus dat ze bij ZoHo en de regentuin betrokken zijn.


Michon van der Salm van Basement Projects Development en Codum, is betrokken bij de verhuur van de bedrijfsverzamelgebouwen in ZoHo.

Soms duizelt het ons bloggers hoeveel en welke organisaties bij projecten als ZoHo betrokken zijn. Dus als je de tel bent kwijtgeraakt…

De catering werd verzorgd door de Foodcurators. Hier René Bosch, één van het trio foodcurators.

Smakelijke pasta.

Fahima Bensiali (links) maakt als vrijwilligster vaak lekkere hapjes. Ze kwam met hapjes en samen met Irene van Eerden (rechts), bibliothecaris en voorlezer in de Nieuwe Banier. De Nieuwe Banier is ook zo'n nieuw initiatief om allerlei activiteiten in de Agniesebuurt te stimuleren en ondersteunen.

Lisa Smith van Roffa Mon Amour, ondernemer in ZoHo, belegt liever zelf haar broodje.

Iris Meerts van Stichting Zelforganisatie presenteerde de ZoHo 'hulpkaart'. Niet alleen om hulp te vragen, maar ook om het te geven. Door de uiteenlopende sectoren waarin de ZoHo-ondernemers werkzaam zijn, moet kruisbestuiving toch een makkie zijn. Uiteraard ook bedoeld voor bewoners en deelnemende organisaties.

Mijn hulpvraag is (opgetekend van een paar kaarten):
een compagnon voor…
tips hoe ik een product in de markt kan zetten
een project voor de wijkcoöperatie...
extra vrijwilligers voor het repaircafé op het gebied van textiel, electronica of fietsenreparaties
en dus … een vriendin.

Wil Roode van Wilskracht Werkt kan altijd vrijwilligers en opdrachtgevers gebruiken.

We vermelden veel namen en slaan er ook veel over. Soms omdat we ze niet kennen of omdat het teveel wordt. Maar iemand die toespreekt, moet je wel van een naam voorzien. Helaas: we zijn er niet achter gekomen wie deze spreker is (en wat hij vertelde), dus maak hem/je bekend en we nemen zijn/je naam op.

Luisterend naar de spreker, lekker in de zon, met uitzicht op Het Gele Gebouw.


Tot het einde van de middag werd koortsachtig reclame gemaakt. Susanne Volder, strategy director van &Associates hangt affiches op. Als de affiches buiten niet goed willen plakken, dan maar binnen.

Onno van Leeuwen doet aan ZoHo graffiti. Zo kan en mag het hier ook.

Maar vertellen waarom het nu wel mag, is verstandig.

Terug naar de gezellige lunch.

Internationaal IHS gezelschap.

Meneer Ziani: altijd betrokken bij activiteiten in Noord.

Links directeur van De Urbanisten, Dirk van Peijpe. Je hebt hem al in actie gezien bij het doorslijpen van de regenpijp.

Tweede van links: Jan Meijer van het Rotterdamse Volkstheater. Noem een buitenactiviteit in Noord en er staan tenten, dan zijn die (onmiskenbaar) van Jan.

Paul: eindelijk tijd om wat te eten.

Mieke Sandifort, ook betrokken bij de Nieuwe Banier, kijkt verrast.

Geen onbekende als je ons blog volgt: Theo Coşkun, één van de twee vice-voorzitters van de gebiedscommissie. Nog aan het denken over zijn hulpvraag? We verzinnen hem voor Theo: nog meer betrokken bewoners.

Rechts Bart van der Zande van Factory of Real Media Experiences. Dus ook ondernemers buiten ZoHo kwamen op de lunch af.

De andere vice-voorzitter van de gebiedscommissie, Liselotte de Haan, samen met De Haan junior.

Bij Angela van Balen van Stipo moest je je aanmelden voor de lunch.

Jacco Bakker, gebiedsmanager van Noord, vertelt over de regentuin die nu wordt aangelegd en vraagt iedereen even te komen helpen met planten na de lunch.

Links Nikkel Reinhoud, gebiedsdirecteur van Noord.

De boel wordt opgeruimd. Digna Kosse van de Foodcurators in actie.

Jacco deed de oproep niet voor niets. Naast Eduardo en Jin zijn meneer Ziani, Nikkel Reinhoud en Liselotte de Haan aan het planten. Florian Boer (staand) van De Urbanisten heeft later op de middag - ook toen nog in nette kleren - hard meegewerkt in de tuin.

Eduardo licht toe.

Hulp van actief bewoner Monique Ravensberg en de man van het Repaircafé.

Jan van de Ree, gebiedsaccountmanager van de gemeente, is ook niet te beroerd even te helpen.

Spontane gesprekken.

Jacco: Eduardo is bij de kwekerij van de gemeente gaan kijken naar planten en mocht ze gratis meenemen. De grond bestaat voor een deel uit aluinaarde. Die neemt CO2 op. We wisten niet dat het bestond.

Links Albert Richters van de Post--Office en rechts Alex Jager van Jager Janssen Architecten, beide gevestigd in de Hofbogen, maakten hun handen vuil.

Bewoner Fred, zie eerder dit bericht, laat er geen gras over groeien en helpt mee.

Klaar voor vandaag. Alleen nog water geven. Nu nog een leuk bankje erbij en het wordt echt gezellig.

De poster met artist impression van de regentuin wordt opgehangen.

In Het Gele Gebouw werd aan het eind van de middag een bijeenkomst gehouden. Via korte films presenteerden de ondernemers waar ze mee bezig zijn en wat ze voor de wijk willen betekenen.

Iris Meerts vertelt over het programma. Het is pas net begonnen...

Klik hier om een overzicht te krijgen van de vele (soorten) bedrijven in ZoHo.

Aansluitend gaven een aantal mensen, zoals Jeroen Laven, een rondleiding.

Langs het nieuwe restaurant Gare du Nord.

En cultuurcentrum Roodkapje.

En het Waterplein.

Langs de regentuin en de Hofbogen.


Een viltvrouw van De Viltmannen aan het werk; ook een ZoHo ondernemer.

Ook even langs de Mesh Print Club, die in de plint van Het Gele Gebouw zitten. De Mesh Print Club is een vereniging van zeefdrukkers. Zij huren samen de ruimte. Wil je gebruik maken van de werkruimte en apparatuur om te zeefdrukken, dan kun je je erbij aansluiten.

Bij restaurant Gare du Nord vond de officiële opening plaats.

Op het plein waar Gare du Nord staat, stond vroeger Palace. Jarenlang verloederd gebied en zie wat er nu allemaal is bereikt en nog op stapel staat.

Gezichten die we vandaag eerder hebben gezien, onder andere tuinvrijwilliger Fred (links).

Hans Kervezee van Gare du Nord in gesprek met Peter van Lieshout, directeur Centrum Noord van havensteder.

Viviane Cornelissen in feestelijke verschijning.

Paul en bestuurder (de hoogste baas) van Havensteder, Hedy van den Berk.

Uiteraard gingen de zaken bij restaurant Gare du Nord gewoon door. Lekker buiten eten.

Paul Elleswijk was als eerste aan het woord (in plaats van zijn toespraak tekst van hem en Jeroen uit de InTo ZoHo krant): Er gebeurt van alles in ZoHo, maar op straatniveau is dit nog beperkt zichtbaar. De plinten (begane grond) zijn vaak gesloten of lijken leeg, de buitenruimte is matig met veel lege parkeerplaatsen. Zeker 's avonds voelt het nog altijd niet even prettig.

Dat wordt beter in 2014. De buitenruimte wordt groener. Wellicht komen er ook groene daken. We willen de buitenruimte samen met bewoners en bedrijven gaan beheren. 

Hedy deed het officiële openingswoord.

Daarna een optreden van Andy Smart.

Regisseurs Wendy Hoogendijk (links) en Annerieke Hofland kondigden de nieuwe voorstelling van NAS aan: 'Mijn Rotterdam' wordt op 4, 5 en 6 juli gespeeld in de Nieuwe Banier.

En het was toen nog niet afgelopen, maar wel voor uw ijverige reporters. We zullen later nog eens berichten over een aantal interessante bedrijven van ZoHo.


Terugblikkend vonden wij het een geslaagde kennismaking met ZoHo. Waar de afgelopen decennia bedrijvigheid steeds meer gescheiden is van wonen, wordt in de Agniesebuurt deze toch onnatuurlijke scheiding teruggedraaid. Dat brengt meteen weer dynamiek in de wijk en een werkstad als Rotterdam.

Door nieuwe, andersoortige ondernemers in de goed lopende bedrijfsverzamelgebouwen, een restaurant in de vorm van Gare du Nord, de activiteiten van de Nieuwe Banier, de vergroening (de regentuin, fruitbomen in tonnen) van de wijk, de ontsluiting via de Luchtsingel en naar wij hopen een verdere ontwikkeling van de Hofbogen, wordt de Agniesebuurt van anonieme wijk nog eens 'the place to be'.

Wil je op de hoogte worden gehouden van ZoHo, ga dan naar hun facebookpagina.

Foto's: Johannes Odé en Mick Otten
Tekst: Mick Otten