Iedereen Einstein: spectaculair festival over wetenschap en techniek

Gelukkig zijn met het verdwijnen van de deelgemeente allerlei bijzondere activiteiten voor bewoners van Noord - jong en oud(er) - niet verdwenen. Zo was er van 28 tot en met 30 mei voor kinderen van 6 t/m 14 jaar en hun ouders Iedereen Einstein: een festival over wetenschap en techniek.

In wijkgebouw Het Klooster was op verschillende plaatsen van alles te zien, te ervaren, te horen en vooral zelf te doen. Het festival werd verzorgd door mensen die zelf dagelijks met wetenschap en techniek bezig zijn. Het was niet helemaal gratis, maar wel bijna (€ 2,50 per persoon per dag).

Via ballonnen was de route naar de activiteiten aangegeven. Bij iedere blauwe ballon was wat te beleven (gelukkig juist die want de witte balonnen worden hier ontvoerd).

In de loop van de geschiedenis zijn er veel mensen die een uitvinding of een ontdekking hebben gedaan. In deze kisten stellen we een aantal mensen aan je voor.

De informatieve en erg grappige kenniskisten - deze over Nicolaas Copernicus - zijn gemaakt door Lydia van Veen en Ola Szostak van Stichting Loe.

Coördinator van het festival Caty Palmen van de Stormfabriek, vertelde over Ada Lovelace.

De Stormfabriek is een bureau voor culturele en educatieve projecten en organiseerde voor Noord vorig jaar onder andere Echte Helden.

Ada Lovelace (1815-1852 Engeland) was een wiskundige. Zij heeft in 1843 een wiskundig programma ontwikkeld voor de eerste computer. De basis van wat zij toen heeft gemaakt, gebruiken wij nu nog steeds. Zij was ook de enige die zag dat computers voor veel meer gebruikt kunnen worden, dan alleen ingewikkelde berekeningen maken. 

Ver haar tijd vooruit dus.


De groene hesjes hadden niets van doen met het festival. Het was een groep kinderen van de kinderopvang Kinder Service Hotels. Die hadden zo meteen een hartstikke leuk middagprogramma voor de kinderen!

De Charles Darwin kenniskast.

Naar aanleiding van de ontdekkingen van Charles Darwin: Hoeveel soorten schildpadden zijn er tot nu toe ontdekt?

In de kast was het terug te vinden: 330 soorten.


Whoopi's antwoord (ze deed ons erg denken aan een jonge uitvoering van actrice Whoopi Goldberg) zat er naast. Maakt niet uit: het gaat om spelend leren.

Nog meer leuke kenniskasten. De popsicle (het waterijsje) is per ongeluk uitgevonden door Frank Epperson (1894-1986 Verenigde Staten).

De bluetooth kast. Elektrotechnicus Jaap Haartsen (1963, Nederland) bedacht de 'bluetooth' technologie. Daarmee kunnen apparaten met elkaar communiceren zonder een kabeltje ertussen (o.a. wifi). De naam bluetooth komt van de Deense vikingkoning Harald Blauwtand (= bluetooth). Die stond er om bekend dat hij verschillende groepen mensen goed kon laten samenwerken.  

Tja, had je er maar bij moeten zijn.

Hoe kan dat? Bij het Proefjeslab kon je proefjes doen over onder andere luchtdruk en zwaartekracht en met vloeistoffen en geluid werken.

In een donkere kamer deed Arno Verweij allerlei proefjes. Hij leek wel op een tovenaar.

Koolzuurhoudend water werd in het glas gegoten.

Daarna deed één van de kinderen er rozijntjes bij. Die zakten naar de bodem. Om vervolgens omhoog te drijven, weer naar te beneden te zakken, omhoog te drijven enzovoorts. Net zo lang er nog voldoende koolzuur in het water zat.

Want dat was het toverwerk: de koolzuurbelletjes hechten zich aan de rimpelige rozijnen, die daardoor omhoog stijgen, maar weer zakken als de belletjes aan het wateroppervlak knappen (denk maar aan de spettertjes die je voelt bij een glas spa rood). Onderweg naar beneden plakken nieuwe belletjes aan de rozijnen en gaan ze weer omhoog. Niet alleen intrigerend, maar ook gewoon mooi om naar te kijken!

Arno heeft een rodekool geraspt en daarmee sap gemaakt. Alleen blijkt het rood van de kool paars!

Met soda erbij gaan we de kleur veranderen. Het werd groen.

De volgende proef: het ziet er nu al spannend en kleurrijk uit.

Arno: We gaan steeds een nieuwe vloeistof erbij doen: stroop, afwasmiddel, zonnebloemolie, lampenolie en water.

Even het (flits)licht aan om de enthousiaste koppies te kunnen zien.

En wat blijkt: door het verschil in dichtheid en doordat ze niet (goed) met elkaar oplosbaar zijn, blijven het aparte laagjes. De stroop is het zwaarst en ligt onderop, ook als die later wordt ingeschonken. Pas al je het gaat roeren, wordt het één geheel.

Nog even het licht aan. We hebben hier een luidspreker en die gaan we gebruiken om iets te laten dansen. Dansen?

Dansen! De kinderen leggen rijstkorrels op de luidspreker. Dan zet Arno het geluid aan en de geluidstrillingen laten de rijst dansen. Door de toonhoogte te veranderen, wordt het van een beetje dansen tot uit de luidspreker vliegen.

Spectaculair en de kinderen kunnen er niet vanaf blijven.

Voor nog meer proefjes, klik dan hier.

We gaan naar de volgende activiteit.

Stoere constructies bouwen van bamboe. Wat wil je bouwen? Kun je een toren bouwen die boven het dak uit komt? Of een brug? Kan je daar overheen lopen?

In de binnentuin van Het Klooster bouwde architect Raymond van den Broek alvast een paar kleine constructies als voorbeeld.

Raymond: Bamboe is lekker licht van gewicht doordat het hol is, maar ook hartstikke stevig. Het is goed bestand tegen schimmels en vraat en groeit heel snel. Ideaal materiaal dus om bijzondere bouwwerken te maken.

De combinatie bamboestokken en postelastieken maakte het simpel om allerlei vreemde constructies te maken.

Techniek voor meisjes

en jongens.

Even een rek-oefening doen.

Stokkenaangever.

Raymond: Laat de elastieken niet slingeren, want op het schelpenpad zijn we ze zo kwijt! Eén van de jongens wat later: U heeft gelijk meester want ik ben ze allemaal kwijt.

Bamboe is zo stevig en makkelijk te gebruiken, dat het in China als steigermateriaal wordt gebruikt. Ook voor de bouw van wolkenkrabbers van een paar 100 meter hoog.

De begeleidsters van de kinderopvang hadden er zin in.

Als raket?

Trots bij zijn bouwsel.

Tot hoog in de lucht maar niet tot boven het dak. Althans niet deze keer.

Eet een dier vlees of juist planten? Onderzoek het gebit van echte dierenschedels uit het Natuurhistorisch Museum Rotterdam, dan weet je wat ze eten!

Ieder kind kreeg een Hap… Slik… Weg?-formulier met opdrachten. Op deze tafel lagen schedels en een kies om het verschil in gebit tussen planten- en vleeseters te laten zien.

Dat grote brok 'steen' is de kies van een mammoet. Een planteneter heeft snijtanden om planten mee af te snijden. En hij heeft ribbelkiezen om mee te malen. De mammoet was dus een planteneter.

Marga Vroege van het museum helpt de kinderen een beetje op weg naar het juiste antwoord.

Nummer 4 heeft duidelijk hoektanden om zijn prooi te grijpen en doden. Dus een...

De bek van een haai. Niet van schrikken hoor: er gaan jaarlijks meer mensen dood doordat ze door een stoel zakken dan dat ze door haaien worden gebeten!
Juke Loman van het museum laat zien waarom dit gebit duidelijk van een vleeseter is.

Wil je nog meer weten van Het Natuurhistorisch klik dan hier.


De snavel is het werktuig van de vogel. Aan de vorm van de snavel kun je zien waarmee de vogel zijn prooi vangt.

De schuimspaan hoort bij de eend.

En de nijptang bij de buizerd (hoewel dat niet samenhangt met zijn snavel maar met zijn klauwen!).

Een vitrinedoos met braakballen van onder andere een uil en een meeuw. Welke hoort bij welke soort?

In deze bak kon je hele kleine fossieltjes uit het zand zeven en je mocht er één mee naar huis nemen.

De Amerikaanse striptekenaar Rube Goldberg tekende in zijn strips vaak gekke en complexe machines voor de uitvoering van een eenvoudige opgave. Bouw mee aan onze eigen machine.

Een strip van Rube Goldberg.

Even wachten op de volgende ronde.


Bedenker Hugo Lammerink laat zien dat de uitslag, de cirkel, steeds groter wordt, naarmate het touw afwindt.

Nu zelf proberen.

Hier kent iedereen het effect van. Geen domino-mus in de buurt?

Assistent Matthijs Verver van vrijwilligersorganisatie Serve the City demonstreerde hoe een zeilboot werkt. We gaan er zelf één bouwen.

Hoe moet dat bootje nou de goede richting uitgaan? Door het zeil in de juiste hoek te plaatsen.

Testen.

En aanpassen.

De boot moet recht die kant uit.

Je hersens kunnen heel erg veel. Kun je ze ook trainen? De onderzoekers van de afdeling neurowetenschappen van het Erasmus MC laten aan  de hand van optische illusies zien hoe je brein werkt.

Rick van der Vliet, net als zijn collega Eric Avila (met rode polo hieronder) onderzoeker bij het Erasmus MC, legt uit hoe ons brein werkt.

Door animaties te laten zien op een iPad leren zij je dat je hersenen altijd sneller reageren op beweging dan op dingen die stilstaan. Komt er iets op mij af? Is het misschien gevaarlijk? Een overblijfsel uit onze oertijd.

Hij zag dat er wat vreemds mee aan de hand was.

Je ogen worden de spiraal ingezogen. Onze hersens nemen ons echter in de maling: het is helemaal geen spiraal, maar losse cirkels.

Nog een keer kijken. Het lijkt toch een spiraal. Maar volg de spiraal met je vinger en je constateert dat het echt cirkels zijn.

Nog meer zichtsbegoocheling of beter: hersenbegoocheling. Klik de afbeelding naar een groter formaat en kijk er goed naar. Bij Iedereen Einstein was het 'maar' papier; het leek wel levend papier!

Ook hier gaat het bewegen.

Ze hadden nog meer breintests.

Zijn de schaakstukken boven zwart en die daaronder wit? Het lijkt wel zo, maar ze zijn echt even donker/licht! De 'omgeving' bepaalt hoe we de schaakstukken ervaren. Geloof je het niet: klik de afbeelding groot, print hem uit, knip de 'bril' uit en leg de gaatjes over dezelfde schaakstukken.

Boven en onder dezelfde afbeelding. Het donkere gedeelte, de 'schaduw', bepaalt of wij het als kuiltje of als bergje ervaren.


Niet dat wat het/er werkelijk is, maar wat we denken dat het is.

Beweging trekt ook hier meer aandacht.


Allemaal (soorten) ogen. Je hebt het je misschien nooit gerealiseerd, maar een fotograaf kan door zijn onderwerpskeuze en compositie bepalen waar jij - als je een foto voor het eerst ziet - als eerste naar kijkt. Als we ergens ogen in een foto (lijken te) herkennen, kijken we daar altijd als eerste naar. Klaarblijkelijk iets instinctiefs, iets dat de mens heel lang geleden heeft geleerd. We hebben van die ogen, van die persoon of dat dier, misschien iets te duchten of we vinden hem/haar juist aantrekkelijk. Dat is dus van belang om te overleven of je te reproduceren en de soort in stand te houden.

Helmut Nellen is kunstenaar en botanicus, maar zijn grote droom is het bouwen van Tivolita, een park waar iedereen kennis kan maken met verschillende wetenschappelijke principes. Met een vader die uitvinder was kreeg hij veel mee van de werking van verschillende fysieke apparaten. Hij heeft een aantal interactieve apparaten gemaakt waarvan hij een kleine selectie meeneemt naar het Klooster.

'Maker' Helmut Hellen: Je hoeft niet te begrijpen hoe het werkt. Mag wel hoor. Maar het is er gewoon. Zoals het gyroscopisch effect van een draaiend wiel. Door dat effect blijf je overeind op je fiets als je fietst. Anders kukel je om.

De 'magneetbaan' was toch wel de favoriet.

In iedere serie balletjes zit in het voorste balletje een magneet. Door een balletje tegen de eerste serie balletjes te ketsen, knalt steeds het laatste balletje van de serie richting de magneet van de volgende serie. Met steeds meer kracht… om uiteindelijk zo hard naar voren te schieten, dat de bel wordt geraakt. Helmut: Dat kan zo hard gaan, dat je er beton met gemak mee kunt doorboren. 

Wat gebeurt er met je waarneming als je iets in elkaar moet stoppen, maar je indirect kijkt via een spiegel? Dat wordt lastig! Het beïnvloedt je zogenaamde hand-oog coördinatie.

De vrouwen leken het beter te doen dan mannen. Misschien omdat ze zich vaker opmaken voor de spiegel en het gewend zijn?

Al heb je niet veel kracht, door hevelwerking ben je opeens supersterk. Even een bierblikje pletten.

Helmut had aardig wat biertjes op.

Ook weer dat gyroscopisch effect. Al doende leren. De kinderen vonden het prachtig.

Helmut: Ik bied dit vaak aan aan scholen, maar er is weinig vraag. Exacte vakken zijn niet zo geliefd, maar als iets natuurwetenschap aantrekkelijk en spannend maakt, is het dit wel!

Duik in de geschiedenis van de elektriciteit door de bijzondere machines van dr. Picken’s Elektrisch Kabinet. Professor Picken schetst aan de hand van een aantal oude machines de wetenschappenlijke ontdekkingen op het gebied van elektriciteit waarbij je de bliksemschichten op en neer ziet gaan.

Het leek op een 'toverkabinet' maar dat is juist niet wat Dr. Picken ermee voor heeft. Het is allemaal exact, allemaal wetenschappelijk.

Dr. Picken: het lijkt een artiestennaam maar hij is daadwerkelijk Professor dr. Stephen J. Picken van de faculty of applied sciences van de Technische Universiteit Delft. Hij trad op, samen met een assistent professor en drie promovendi. Hij doet dat een aantal keren per jaar.

Net zichtbaar: vonken trekken.

De mandarijntjes zorgen letterlijk voor energie.

Dr. Picken hierboven vertelt. Niet het makkelijkste hoorcollege voor ondergetekende. Natuurkunde was ook bepaald niet mijn sterkste vak, dus als er iets niet klopt in mijn beschrijvingen, dan moet je dat maar doorgeven.

Allerlei methodes om energie op te wekken.

Eén van de assistenten vertelde over het genie Nikola Tesla. En over zijn elektriciteitszender. Hij wilde een centrale toren voor de energievoorziening van de wereld maken. Maar hij maakte één kleine fout, waardoor het hele experiment mislukte. Toen vond de wereld hem in één keer niet meer briljant. Helaas onthoudt de mens fouten en negatieve zaken veel langer dan al het positieve.

Op basis van het werk van Tesla had Dr. Picken meteen de eyecatcher van het festival gemaakt. En niet alleen voor het oog: als je van niets wist, schrok je je dood, want er volgde een hoop kabaal! Sommige kinderen renden meteen naar achter. Naast zien en horen, kwam er ook reuk aan te pas: na de 'bliksemschichten' rook je ozon!

Als spectaculaire afsluiting van dit bericht.

Een zeer geslaagd festival voor de kinderen en hun ouders, maar ook voor mijzelf! Voor nog meer indrukken van het festival kun je terecht op de Facebookpagina van Iedereen Einstein.

Foto's en tekst: Mick Otten