Stolpersteine in Noord: ter herinnering aan gedeporteerde Joden

Op 9 en 10 april zijn op verschillende plaatsen in  Rotterdam Noord gedenkstenen in het trottoir geplaatst voor de woonhuizen van mensen die in de tweede wereldoorlog door de nazi's zijn verdreven, gedeporteerd en vermoord. Met deze stenen willen overlevenden de herinnering aan de vermoorde Joden levend houden.

In een messing plaatje op de steen zijn de naam, geboortedatum en de datum en plaats van overlijden gestanst.


De kubusvormige stenen zijn een ontwerp van de Duitse kunstenaar Günter Demnig. Hij noemt ze Stolpersteine: struikelstenen omdat je er als voorbijganger over 'struikelt' met je hoofd en je hart.

In de van Vlooswijkstraat staan familieleden en vrienden voor het voormalige woonhuis nummer 9a van de familie van Leeuwen, terwijl Günter Demnig vijf Stolpersteine in het trottoir plaatst.

Ze worden toegesproken door Micha Gelber van Stichting Comité Loods 24, die bemiddelt bij het plaatsen van Stolpersteine in Rotterdam.

Max van Leeuwen haalt herinneringen op: Onze grootouders woonden in de meidagen op de Kruiskade. Hun huis werd verwoest en zo kwamen ze hier in de Van Vlooswijkstraat nummer 9a te wonen.  Hier hebben wij in 1941 hun 50-jarige bruiloft gevierd. 


Hoewel voor het antisemitisme gevreesd werd, kon niemand vermoeden dat hun leven zo'n dramatische wending zou krijgen. Drie zonen van mijn grootouders: Simon, Levie en Max werden in 1942 weggevoerd. 14 dagen later werden ook mijn grootouders weggehaald. Ze kwamen allen om in Auschwitz.

Voor de deur heeft Max foto's van zijn grootouders en ooms neergezet.

Max van Leeuwen: Dochter Doortje is de enige die de verschrikkingen van het concentratiekamp heeft overleefd. 

Ik was 11 jaar toen deze drama's zich voltrokken, maar het wegvallen van veel van mijn familieleden en de angst dat ook mijn vader iets zou overkomen, heeft mijn leven jarenlang 's nachts beïnvloed.

Het bewonderenswaardige initiatief tot het plaatsen van de Stolpersteine hebben wij aangegrepen om dit bescheiden eerbetoon aan onze familieleden te organiseren. Laat de stenen zeggen: dit nooit meer.

Na aandachtig luisteren maken buurmeisjes foto's van de omgekomen familieleden Van Leeuwen.

In de Nobelstraat ontmoet Günter Demnig mevrouw Alers van Voorere.

Hier woonde in woonhuis nummer 109b de familie Fürst, waar Mevrouw Alers regelmatig op bezoek kwam in het begin van de oorlog.

Als 10-jarig meisje nam mevrouw Alers pianoles bij Branko Fürst. Ik ging er altijd met heel veel plezier naar toe. De vleugel stond voor het raam. De dag voor zij werden afgevoerd, bracht meneer Fürst een stapeltje foto’s bij mijn moeder. Wij woonden om de hoek. Meneer Fürst was herkenbaar door zijn Jodenster. Er woonden NSB’rs in de straat. Contact met Joden was verboden.

Omdat je helemaal verdwenen bent, omdat je nergens voortleeft, omdat je naam nergens meer wordt uitgesproken, daarom ben ik hier. 

Ik bedank het Comité Loods 24 dat de herinneringsstenen hier geplaatst worden, opdat hun namen bewaard blijven: Branco Fürst, Hans Walter Fürst, Betty Fürst Gotlieb

 

Inmiddels zijn er de afgelopen jaren al 127 Stolpersteine in Rotterdam geplaatst. Maar ook elders in Nederland plaatst Günter Demnig zijn Stolpersteine.  

Het project Stolpersteine loopt sinds het jaar 1994. Tot december 2013 waren er al 43.500 Stolpersteine door Demnig verkocht en aangebracht in ongeveer duizend steden en dorpen.

Samen met zijn kleinzoon Pepijn draagt Josua Ossendrager de Stolpersteine van zijn ouders en broer voor het ouderlijk huis van Joshua op de Schieweg 91.




Rosette, David en Simon Ossendrijver aan het begin van de oorlog.

Rond half 4 verzamelen zich tientallen mensen voor het trappenhuis op de Schieweg 91c.


Hier woonde de familie Ossendrijver. Josua, als enige overlevende, blikt geëmotioneerd terug, omringd door veel familieleden, vrienden en buurtbewoners.

Josua: Papa, mama en David, ik heb ze nooit gekend. Papa was kleermaker, maar nog zonder opleiding. Mama was naaister. Ze hebben een kleine kleermakerij gerund, maar toen mijn broer David op 5 september 1932 werd geboren was het mede door de crisis geen vetpot. Mijn vader Simon deed zijn coupeursdiploma aan de Rotterdamse Snijdersschool en kort daarna ging hij ook zelf leerlingen opleiden tot coupeur. 

Vanwege dat leraarschap kreeg hij een ‘Sperre’ in zijn persoonsbewijs. Uitstel van deportatie. De beperkingen die de bezetter aan de Joden oplegde lieten hem echter alleen toe om Joodse leerlingen aan te nemen. De Joodse leerlingen werden één voor één gedeporteerd, zijn functie als leraar was niet langer houdbaar. Mijn ouders besloten uiteindelijk toch onder te duiken.

Pepijn de kleinzoon van Josua Ossendrijver luistert aandachtig bij de gedenkstenen van zijn overgrootouders en de broer van zijn grootvader.

Op 15 februari 1944 was er een overval en werden mama, papa en David gearresteerd. Vertrokken ze met het transport van 5 april 1944 naar Auschwitz. Een enkele reis naar de hel, Naamloos, zonder graf, is hun as in Polen achtergebleven. 

Jullie namen zullen gefluisterd worden door iedereen die hier de komende jaren over deze drie stenen zullen ‘struikelen.’ En zolang jullie namen genoemd blijven worden, leven jullie voort! Simon Ossendrijver. Roosje Sanders, David Ossendrijver. 

Dag mama, papa, David........ Kus van jullie zoon en broer. 

Burgemeester Aboutaleb: Op een moment als dit hoort stilte…

Steeds als ik bij een gelegenheid ben als deze, grijpt het me naar de keel. Het is niet te bevatten dat  de menselijke psyche er op uit was om een deel van de mensheid uit te roeien.

Deze herinneringsstenen evenals het Joods Kindermonument en de 4 mei herdenkingen zijn zo belangrijk om het verhaal levend te houden, om daar van te leren. Omdat het een les moet zijn als het gaat om tolerantie, acceptatie, barmhartigheid en delen met elkaar. Je bent niet alleen op deze aardkloot, je bent er om met andere mensen een samenleving te maken.

We hebben allemaal een opdracht om een prijs te betalen voor vrede met elkaar en dat begint met elkaar ruimte geven: ruimte in het denken, ruimte in het geloven, ruimte in het beleven van je eigen achtergrond, ruimte de taal te spreken waarin je je het beste kunt uiten. Kortom ruimte om jezelf te zijn als mens. 

We kunnen nog zo verschillend zijn, maar in één ding zijn wij verenigd: in het mens zijn.

Dit moet een les zijn voor jong en oud als het gaat om tolerantie, acceptatie, barmhartigheid, voor meer saamhorigheid, voor meer verdraagzaamheid, voor meer vrede in Rotterdam.  

En laat dit als symbool er toe bijdragen dat we allemaal voor onszelf  de opdracht mee naar huis nemen dat we daar een taak in hebben. En niet alleen omdat het voor u belangrijk is om uw identiteit te kunnen koesteren en te beleven, maar ook voor het kind dat bij u staat (Red: Pepijn, kleinkind van Josua).

De dochter van Josua Ossendrager draagt een gedicht voor.

Samen met Rabbijn Marianne van Praag van de liberaal Joodse gemeente in Den Haag doet Josua een gebed. Moge de familie Ossendrijver in vrede rusten. Moge hun nagedachtenis tot zege zijn.

Josua: Ik heb me vorig jaar voorgenomen dat ik hier niet meer dag en nacht mee bezig moet zijn. Binnenkort komt mijn boek 'Verdoezeld Verleden' uit. Ik heb vandaag de Stolpersteine gelegd en in oktober gaan we naar Auschwitz.

Aanvragen voor Stolpersteine kunnen worden gericht aan Comité Loods 24: aanvrage Stolpersteine

Comité Loods 24 nam ook het initiatief van het Joods Kindermonument dat op de plaats van Loods 24 in 2013 is geopend. Ze is ook betrokken bij de Open Joodse huizen in het weekend van 3 en 4 mei 2014 in Rotterdam.

Foto's en tekst: Johannes Odé